Słowo "gotyk" zostało po raz pierwszy użyte przez włoskiego humanistę Albertiego w połowie
XV wieku. Oznaczało to dosłownie barbarzyński, grubiański, prymitywny.... Przez średniowieczne katedry, powieści gotyckie, wampiry i inne ciekawe zjawiska spróbuję odkryć genezę subkultury gotyckiej w literaturze, zbadać dlaczego gotycyzmy są takie fascynujące oraz zdefiniować to pojęcie.Styl gotycki powstał i rozwinął się około XII wieku we Francji i objął zasięgiem całą Europę. Powstanie tego stylu było związane z rozwijająca się pod koniec średniowiecza kulturą dworką, rycerską i mieszczańską. Styl gotycki był prezentowany w malarstwie, rzeźbie i sztuce. Jednak najbardziej był widoczny w architekturze. Takim wzorcowym przykładem architektury gotyckiej jest katedra gotycka, którą cechował monumentalizm budowli (wieże powyżej 100m). Katedry były smukłe, jasno oświetlone, trzynawowe, miały sklepienia krzyżowo- żebrowe, ostre łuki, ogromne okna zakończone długimi łukami i zapełnione witrażami. W katedrach gotyckich dominowały kierunki wertykalne (pionowe), które unoszą wzrok ku górze. To w połączeniu z delikatną dekoracją rzeźbiarską podkreślającą tylko pewne punkty konstrukcji pozostawia działanie estetyczne, co daje uczucie uduchowienia przebywającemu w katedrze. Prócz budowli sakralnych budowano świcie takie jak izby tortur czy twierdze. Wyżej przedstawione budowle zostały wykorzystane w gotycyzmie - przedromantycznym nurcie, w którym dążono do nadania rangi i znaczenia utworom i budowlom pochodzących ze średniowiecza. Starano się odtworzyć nastrój minionych epok oraz wprowadzić nastrój tajemniczości, grozy i sentymentalnej melancholii z udział sił nadprzyrodzonych. A więc był to nawrót do estetyki średniowiecza. Ruch ten wywodzi się z drugiej połowy XVIII wieku z Anglii od powieści zwanej powieścią gotycką, powieścią grozy lub czarnym romansem. Pierwowzorem takiej powieści był "Zamek w Otranto" Horace Walpole'a wydany w 1764 roku. Podtytuł tej powieści to "gothic tale" i stąd wzięła się nazwa na powieści tego nurtu. W tym samym czasie we Francji popularnością cieszyły się pieśni trubadurów a w Niemczech pojawił się ruch "Sturm und Drang".
Jedną z najbardziej znanych powieści gotyckich jest "Mnich" Matthew Gregory'ego Lewisa. Jest to powieść o kuszeniu przeora kapucynów, który wkroczył na drogę przestępstwa i zbrodni, a popędy stały się dla niego ważniejsze niż życie duchowe i po swoim okropnym życiu kończy w otchłani. Akcja powieści ma miejsce w katedrze, lochach, kryptach cmentarnych, omszonych celach, a więc w gotyckich miejscach i tam dokonują się cierpienia i zbrodnie bohaterów. Wśród bohaterów na czoło wysuwa się czarny, demoniczny charakter,immoralista, zbrodniarz psychopata czyli Matylda, która jest wysłanniczka diabła i pod przykrywką mnicha Rosaria sprowadza opata klasztoru - Ambrozja na złą drogę. Zło jest tutaj przedstawione w sposób rzeczywisty, niealegoryczny, jest nazywane po imieniu, a to co tajemnicze i irracjonalne wdziera się w sposób brutalny i zaskakujący. Powieść obfituje w satanizm, frenezję i erotyzm. Losy Ambrozja odsłaniają ślepotę ludzkich popędów seksualnych. To pochodzi od twórczości markiza de Sade'a. Postawa Ambrozja jest tak zwaną postawą łotra gotyckiego czyli negatywnego bohatera, który wyrządza krzywdę innym. Są tu obecne elementy nadprzyrodzone – Matylda i Ambrozjo odprawiają rytuały satanistyczne. Fabuła jest skomplikowana, dynamiczna o nagłych zwrotach akcji. W tym przypadku dzieje się na dwóch płaszczyznach czasowych. Występują tutaj nawiązania do folkloru germańskiego ( legenda „mniszki brocząca krwią” jako adaptacja legendy o „ Żydzie wiecznym tułaczu”) oraz elementy sentymentalne takie jak niemożliwe małżeństwo czy nieszczęśliwe uczucie. Była to wyjątkowo śmiała powieść jak na tamte czasy, ponieważ ukazywała „złego” duchownego, jednak rozgrzesza ja zakończenie, gdyz bohater ponosi karę za swoje czyny. Inną ciekawą powieścią gotycką są „Wichrowe Wzgórza” Emily Bronte. Nie ma tutaj tak przedstawionego zła jak w przypadku „Mnicha”, jednak tu kluczowym elementem jest niemożliwa miłość i namiętność, która niesie ze sobą niszczycielską siłę, która ma absolutnie destrukcyjny wpływ na bohaterów. Pojawia się tajemnicza choroba Katarzyny i cała powieść ma bardzo ponury charakter oraz występują elementy przemocy. Wszyscy bohaterowie są bardzo tajemniczy, a Heathcliff jest prześladowany przez ducha ukochanej.
Gotycyzm stał się obecny również w malarstwie. Przykładem jest Caspar David Friedrich, niemiecki malarz uznawany za jednego z najwybitniejszych malarzy romantycznych. Motywami jego obrazów były realistycznie ukazane ruiny kościołów, postacie pogrążone w kontemplacji, uschłe drzewa. Na obrazach zawsze był zmierzch lub brzask, ale nigdy dzień oraz zawsze zima lub jesień i charakterystyczna ponura atmosfera. Malarz kładł nacisk na panteizm i kontakt człowieka z naturą.
Historycznoliteracki termin gotycyzm odnosił się wyłącznie do literatury grozy tworzonej na przełomie XVIII/X IX wieku jednak na podstawie powieści gotyckiej powstało bardzo wiele ważnych dzisiaj gatunków literackich i motywy zaczerpnięte z powieści gotyckiej funkcjonują do dzisiaj w wielu dziedzinach sztuki. Gatunkiem wywodzącym się z powieści gotyckiej jest powieść science-fiction. Pierwszą taka powieścią jest „Frankenstein” Mary Wollstoncraft Shelley, która jest synteza elementów gotyckich, sentymentalnych oraz elementów teorii naukowych i społecznych. W powieści jest paradoksalnie mało scen gotyckich, jednak posiada ona liczne jej cechy. Autorka wykorzystała siłę sugestii odbiorcy aby sam sobie w wyobraźni dopełnił wszystkie jej części. Są tu obecne elementy mitologiczne – mit prometejski, groza, suspens, bajroniczna charakterystyka postaci, psychologiczne i precyzyjnie opisanych postaci z tajemniczo ujętą dwoistością ludzkiej natury. Powieść stawia pytanie na temat igrania z życiem i śmiercią.
Kolejna inspiracją powieści gotyckiej jest mit wampiryzmu powstały przez nagromadzenie przesądów słowiańskich. Pierwszym wampirem był „byronowski” Lord Ruthven wykreowany przez Palidariego. Jednak bez wątpienia najpopularniejszym wampirem jest wampir przestawiony w „Drakuli” Brama Strokera, pierwszym horrorze. Kierując postać Vlada Draculi autor kierował się legendarnym władcom ze wschodu Europy Vladem Palownikiem. Wampir był następcą łotra gotyckiego, żył w odosobnionych miejscach, cmentarzach, miał nadprzyrodzone, magiczne właściwości. „Drakula” powstała u schyłku XIX wieku w epoce wiktoriańskiej, gdzie charakterystyczne było zainteresowanie biologizmem i darwinizmem oraz lansuje model pozytywistycznej interwencji społecznej iż jednostka patologiczna, upadła moralnie i stanowiąca zagrożenie dla społeczeństwa musi zostać unicestwiona. Motyw upadku moralnego jest przedstawiony także w innych w innych powieściach epoki wiktoriańskiej: „Dr Jekyll i Pan Hyde” Roberta Louisa Stevensona oraz w „Portrecie Doriana Greya” Oscara Wilde’a. W tym okresie wyolbrzymia się i demonizuje aspekty życia społecznego takie jak biedę, bezrobocie i obawie przed moralnym upadkiem człowieka. Charakterystyczne dla tych dwóch powieści jest ukazanie jednoznacznej brzydoty lub jednoznacznego piękna. Obecne są również elementy nadprzyrodzone takie jak obraz czy eliksir.
Kontynuatorem powieści gotyckiej był Edgar Allan Poe, który zapoczątkował powieść kryminalną, pojawia się pierwszy detektyw – detektyw Dupin. Charakterystycznym dla jego noweli jest jest narrator szaleniec, który stwarza pseudonaukowa, żeby zachować pozory autorytetu przed czytelnikiem.
Te wszystkie motywy i gatunki przetrwały do dzisiaj w różnych formach. Inspiracje postaciami zaczerpniętymi z powieści B. Strokera, E.A. Poego itp. są przedstawione na ilustracjach tworzonych przez Victorię Frances. A wraz z rozwojem technologii pojawiają się nowe dziedziny sztuki takie jak na przykład fotografia i subkultura gotycka jest również w nich obecna np. Viona Ilelegems. Dobrym przykładem czerpania inspiracji z gotyku jest subkultura gotycka, która właśnie poprzez liczne formy ekspresji takie jak muzyka, literatura czy styl ubierania nawiązuje do gotyckiej melancholii, grozy i cudowności. Nawet w niektórych strojach gotyckich są obecne elementy epoki wiktoriańskiej. Nieodłącznym elementem subkultury gotyckiej jest muzyka, która również pełni ważną role we współczesnej muzyce rozrywkowej. Terminem muzyki gotyckiej określa się wiele gatunków muzycznych, które bardzo różnią się od siebie i jedynym powiązaniem między nimi jest charakterystyczny depresyjny klimat z elementami grozy. Gotyckie elementy występują w wielu rodzajach muzyki między innymi w muzyce elektronicznej, punkowej, rockowej, metalowej i nawet folkowej. Mogą przybierać różnorodne formy, niektóre są bardziej sentymentalne i melancholijne, inne ostre wyrażające obawę o to co przyniesie rozwój cywilizacji. Ogólnie powieści i filmy grozy stanowią bardzo popularną formę rozrywki współcześnie. Dlaczego ? Ponieważ w sposobie prezentowania tej grozy istnieje taki element, który przekształca uczucie przerażenia w przyjemny strach i estetyczne zadowolenie. Taka postawa jest wynikiem tego, że odbiorca ma wrażenie że panuje nad sytuacją. Zawsze empatycznie utożsamiamy się z tym dobrym i idącym w kierunku zwycięstwa.
Podsumowując, zastanówmy się co łączy ze sobą wszystkie inspiracje gotycyzmem ? Gotycyzm zakłada istnienie dwóch przestrzeni, z jednej strony sfery racjonalności, świata człowieka; a z drugiej strony świata inności, tego co jest poza pojmowaniem człowieka. Dla gotycyzmu charakterystyczne jest przekraczanie tego progu. „Ciemniejsza strona” zawsze była bardziej fascynująca, bo człowiek zawsze szukał jakiegoś sacrum, wykroczenia od świata realnego, jego norm i nakazów i które mają zapewnić pozorne szczęście bo tu czekają na nas realne nieszczęścia. W związku z tym najbezpieczniej byłoby ten świat odrealnić i żeby to osiągnąć należałoby stworzyć sacrum wykroczeń. Współcześnie ludzie są zagonieni, wszystko jest zmechanizowane, brakuje cudowności, nastroju, melancholii, stąd ten nurt taki popularny współcześnie. Ponadto tajemniczość jest bardzo pożądana, szczególnie w obecności CCTV brakuje jej ludziom. Tutaj posłużę się cytatem Bazylego Harolda z „Portretu Doriana Graya”: „Najpowszedniejsza rzecz zyskuje urok gdy trzyma się ja w tajemnicy[…] może to nierozsądne ale mi się wydaje, że taka tajemniczość wnosi w nasze życie trochę romantyzmu”. Ponadto gotycka literatura epoki wiktoriańskiej i nie tylko pełni funkcję moralizatorską, jako że łatwiej jest pokazać jaka kara spotyka za przekroczenie granicy niż dać ideał do naśladowania.
